Spotlights op mondzorg aan kwetsbare mensen
Tekst: Sigrid Dekker
10 jaar Omnios. Het tienjarig jubileum van Omnios zit er op. Het was een mooi, bewogen jaar. We maakten onder andere bijzondere interviews met zorgprofessionals, over hun visie op de mondzorg aan kwetsbare ouderen. Allemaal gaven ze waardevolle, inspirerende maar soms ook zorgelijke inzichten. We delen de opmerkelijkste inzichten.
Een bijzonder jubileumjaar voor Omnios
Wat een geweldig jubileumjaar had Omnios! Het kick-off feest met alle medewerkers was een groot succes en we ontvingen felicitaties van zoveel mensen en organisaties. Bovendien kregen we dit jaar een HKZ-certificering, als eerste professionele ambulante mondzorgorganisatie voor zorgafhankelijke mensen in Nederland. Een belangrijke kers op de taart, waar we heel trots op zijn.
Interviews met (mond)zorgprofessionals
Als onderdeel van ons jubileumjaar interviewden we zes (mond)zorgprofessionals. We willen hiermee een breder inzicht geven in hoe de mondzorg aan kwetsbare ouderen is georganiseerd. Maar zeker ook de uitdagingen aan het licht brengen en duidelijk maken welke verbeteringen echt hoognodig zijn.
We interviewden: specialist ouderengeneeskunde Gert-Jan van der Putten, directeur zorgorganisatie Zorgspectrum Regina Falck, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Gerodontologie (NVGd) Ronald Goldsweer, tandarts geriatrie Anke van der Meulen, Verzorgende Individuele Gezondheidszorg (VIG) Dora Rothuis, klinisch prothesetechnicus Nick Pham en mondhygiënist geriatrie Annelot Baltussen.
Opvallendste bevindingen
Hun verschillende invalshoeken geven samen een genuanceerd beeld van de mondzorg aan kwetsbare ouderen in Nederland. Vijf onderwerpen springen eruit – daar zetten we graag de spotlights op.
1. (Te) lang zelfstandig wonende ouderen hebben vaak een slechte mondgezondheid. Dat heeft veel schadelijke gevolgen.
Steeds meer ouderen wonen langer thuis. Dat is een politieke keuze die voor heel veel mensen niet goed uitpakt . Er is te weinig zorg voor hen beschikbaar. Ook de mondgezondheid van deze kwetsbare ouderen heeft hier zwaar onder te lijden, vooral in de laatste tien jaar voordat ze verhuizen naar een zorginstelling. Dat komt omdat de dagelijkse zorg voor hun gebit dan slechter wordt en ze nauwelijks nog een tandarts of mondhygiënist bezoeken. Dit heeft allerlei redenen. Alle geïnterviewden zien de verontrustende gevolgen.
“Vieze, slecht – of niet – gepoetste tanden, stinkende adem, afgebroken tanden, ontstekingen…” (Gert-Jan).
Meer gezondheidsrisico’s bij een slecht gebit
Alle geïnterviewde zorgprofessionals hebben goede mondzorg hoog in het vaandel staan – en dat heeft een belangrijke reden. Slechte mondzorg zorgt voor infecties, pijn en andere verhoogde gezondheidsrisico’s. Voor ouderen staat ondervoeding hoog op de risicolijst, veroorzaakt door problemen met kauwen en slikken. Deze oorzaak van ondervoeding is helaas niet algemeen bekend onder zorgprofessionals. Dat vinden we zorgelijk.
De mondgezondheid van veel ouderen wordt verder in gevaar gebracht door speekseltekort, met een ‘droge mond’ als gevolg. Dit is een bijwerking van de vele medicijnen die oudere mensen vaak gebruiken. Gevaarlijk, want voldoende speekselproductie is belangrijk. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat je goed kunt kauwen en slikken, reinigt het mondslijmvlies en beschermt het gebit tegen zuuraanvallen.
Een slecht gebit kan bovendien gevolgen hebben voor de mentale gezondheid. Een vieze adem, de manier waarop hun gebit hun uiterlijk bepaalt; het kan ervoor zorgen dat mensen zich isoleren en vereenzamen.
“Ik merk vaak dat mensen zich schamen voor hun gebit.” (Nick).
2. Vanuit alle zorgprofessionals is meer alertheid nodig om de mondzorg aan kwetsbare ouderen te verbeteren. Meer onderlinge samenwerking is ook essentieel.
“Aan de ene kant staat de mondzorg en aan de andere kant alle andere zorg. Het zijn twee aparte werelden. Tandartsen en huisartsen wisselen nauwelijks informatie uit, waardoor er veel gemist wordt.” (Gert-Jan).
Vrijwel alle geïnterviewden benadrukken de noodzaak van holistische zorg. Ze vinden het belangrijk dat alle zorgprofessionals zich realiseren dat mondzorg onderdeel is van de algehele zorg: dus niet alleen de verantwoordelijkheid van tandartsen en mondhygiënisten. Zeker met het oog op de vergrijzende toekomst, in combinatie met een schrijnend tekort aan tandartsen (geriatrie én regulier). Dat betekent dat alle zorgprofessionals rondom ouderen moeten opletten hoe het is gesteld met hun mondzorg.
“Het zou goed zijn als tandartsen hun oudere, (potentieel) kwetsbare cliënten beter in de gaten houden. Bijvoorbeeld door hen te bellen als ze niet op een afspraak verschijnen.” (Anke).
“Als je als huisarts een stokje in de keel van je patiënt steekt, kijk dan ook gelijk even naar het gebit. Ben je thuisverzorgende? Check of de tandenborstel nat of droog is.” (Ronald).
3. Lang niet alle kwetsbare mensen hebben een Wlz-indicatie. Dat betekent dat de vergoedingen voor hun mondzorg meestal niet goed geregeld zijn.
Als je een Wet Langdurige Zorg (Wlz)-indicatie verblijf met behandeling hebt, wordt alle tandartszorg vergoed vanuit de overheid. Er is dan dus geen tandartsverzekering meer nodig. Belangrijk, want voor mensen zonder zo’n indicatie dekken de mondzorgvergoedingen vanuit particuliere (aanvullende) tandartsverzekeringen extra kosten meestal niet of onvoldoende. En die zijn er vaak wel in de mondzorg aan kwetsbare mensen.
De behandeltijd voor iemand met Parkinson of dementie is bijvoorbeeld vaak (veel) langer dan de tijd die de zorgverzekeraar voor dit bezoek rekent en vergoedt. En als de tandarts of mondhygiënist naar de cliënt thuis moet komen, zorgt dat ook voor hogere kosten dan wanneer de cliënt de praktijk bezoekt. Ook deze extra behandeltijd reflecteert zich niet in hogere vergoedingen vanuit de particuliere tandartsverzekering.
“Het kost gewoon meer tijd om kwetsbare ouderen te behandelen. Zeker als je ze thuis bezoekt. Verzekeraars weten wel dat de vergoeding vaak niet klopt, maar zijn huiverig om een eerlijker systeem in te voeren. Te bang dat de cowboys op de markt er slim misbruik van zullen maken.” (Ronald).
Kwetsbare mensen ervaren een extra drempel voor mondzorg
Omdat de tandartsverzekering voor thuiswonenden vaak ontoereikend is, vormt dit een extra drempel voor het behoud van hun mondgezondheid.
“Hoe ouder mensen worden, hoe minder vaak ze (goed) aanvullend verzekerd zijn – maar dat is wel nodig, want er is flink bezuinigd op de mondzorg. Kort gezegd: voor veel kwetsbare ouderen is tandartszorg erg duur.” (Gert-Jan)
“De huidige behandeltarieven voor kwetsbare ouderen zonder Wlz-indicatie zijn een urgent probleem voor organisaties die zich specifiek richten op mondzorg voor ouderen.” (Ronald)
4. Mogelijke oplossingen voor een betere mondzorg aan kwetsbare ouderen
Natuurlijk vroegen we de geïnterviewden ook of ze ideeën hebben om de mondzorg voor ouderen te verbeteren. Die hadden ze zeker. Zo heeft de NVGd een praktijkwijzer ontwikkeld waarin reguliere tandartsen wordt uitgelegd hoe zij hun praktijk meer ‘geriatrisch vriendelijk’ kunnen maken. De ontoegankelijkheid van veel reguliere praktijken blijkt namelijk een van de redenen te zijn dat veel ouderen de praktijk minder of niet meer bezoeken.
Andere suggesties waren bijvoorbeeld:
“Misschien kunnen tandartspraktijken in de toekomst een combinatie bieden van behandelingen voor kinderen, volwassenen en voor ‘ouderen-aan-huis’. Dat zou een geweldige stap voorwaarts zijn.” (Regina)
“Er moeten zo snel mogelijk meer opleidingsplaatsen bij komen. Zodat er op de langere termijn meer tandartsen en mondhygiënisten zijn – en uiteindelijk meer geriatrisch gedifferentieerde mensen.” (Ronald)
5. Omnios biedt structurele mondzorg in zorginstellingen en leidt het zorgpersoneel op. Dat heeft een enorm positief effect op de mondgezondheid van de bewoners.
Alle geïnterviewden waren positief over de zorgverlening van Omnios. Ze noemen vooral de efficiënte en professionele opzet van de mondzorg, de goede communicatie, de persoonlijke benadering en de inzet om (de betaalbaarheid van) mondzorg te agenderen op (overheids)beleidsniveau.
“Ik kan zeggen dat de mondzorg in onze zorgcentra goed geregeld is. De systematische controles voorkomen veel pijn, ondervoeding en ander leed.”(Regina).
“Ze hebben hart voor de mensen, dat merk ik zo vaak.” (Dora)
“Als er een organisatie is die goede, betaalbare mondzorg voor ouderen voor elkaar kan krijgen dan is het Omnios wel. Het zijn koplopers, voorvechters met hart voor de zaak. Ze kijken vooruit en zetten kwaliteit altijd voor kwantiteit.” (Gert-Jan).
Omnios Academie ondersteunt zorgpersoneel
Ook ervaren de geïnterviewden de meerwaarde van de Omnios Academie-trainingen voor zorgpersoneel.
“Het is goed dat Omnios zorgpersoneel opleidt. Ik zie nog veel onwetendheid over de verzorging van gebitsprotheses.” (Nick)
“Tijdens de Omnios mondzorgcursus leerde ik veel over waarom goede mondzorg zo belangrijk is en hoe je die geeft. Maar ook over consequenties van een ontoereikende mondzorg. De docent legde alles goed uit en ging echt dieper in op de onderwerpen. Erg prettig.” (Dora)
Bekijk ook de jubileumvideo’s
Wil je meer weten over de mensen achter Omnios? En over hun drijfveren om kwetsbare mensen de allerbeste mondzorg te bieden? Bekijk dan de jubileumvideo’s op ons YouTube-kanaal. Luister bijvoorbeeld hoe onze oprichter Remco Koop vertelt over zijn (onze!) passie voor Omnios. Of hoe de meer organisatorische kant van Omnios wordt belicht door Elise Grutterink, onze directeur Kwaliteit, Veiligheid en Services. Tandarts geriatrie Karen Verheul vertelt over het belang van levensloopbestendige mondzorg en mondhygiënist Annelot Baltussen legt uit waarom (preventieve) mondzorg zo belangrijk is.
We willen iedereen die zich inzet voor een betere mondzorg aan kwetsbare mensen hartelijk bedanken. Samen gaan we met volle kracht vooruit naar het volgende jubileum!